Spomen groblje boraca NOR-a otvoreno je za javnost 21. oktobra 1984. godine povodom 40-te godišnjice oslobođenja Novog Sada. Objekat je izgrađen u periodu 1983-84. Idejni projekat je rad novosadskog arhitekete Čedomira Radovića, sa grupom autora, koji je za urbanističko-arhitektonsko rešenje spomen groblja 1977. godine osvojio drugu nagradu na opštem jugoslovenskom konkursu. Autor skulptorskih simbola je mr Sava Halugin, akademski vajar iz Subotice.
Spomen groblje palih boraca prostire se na površini od 4,0 ha u okviru kompleksa Gradskog groblja u Novom Sadu.
Do groblja se stiže stazom okruženom belim brezama, zimzelenim drvećem, zelenim i ružičastim šibljem. Elementi sagledivi na prvi pogled su kružni ceremonijalni trg, dvojna, visoka, u sivom mermeru isklesana šestostrana forma (kapija), popločana staza koja vodi do druge slične forme. Desno i levo , u parcelama koje formiraju staze postavljene su u nepravilnom ritmu bele, kamene, indentične skulpture, oko 90 cm visine, ukupno 288. Sagledive su u dve profilacije, sa malim krilcima ili bez njih, u zavisnosti odakle se posmatra. Svaki beli, niski simbol je obeležje mesta počivka poginulog i na njemu je dosta neupadljivo isklesano ime i prezime, godina rođenja i smrti poginulog. U spomen prostor se ulazi preko centralne dijagonale Avenije Revolucije koja je na ulasku i izlasku obeležena kamenim obeliscima koji dočaravaju zamišljenu liniju Nišana i Mušice, strašnog vizira mladosti kojoj je ovo spomen- obeležje posvećeno.
Centralna avenija simbolizuje čvrstinu vere i ideala koji su vladali životima ove ponosne mladosti.
Tu su sahranjeni posmrtni ostaci palih boraca koji su preneti sa starih grobalja u Novom sadu, ukupno 288. Na odgovarajući način uklesivanjem imena još 538 poginulih boraca evocirana je uspomena na one čiji posmrni ostaci nisu sahranjeni na starim grobljima.
Zatečeno stanje i radovi obnove
Od otvaranja do danas, spomen kompleks nije obnavljan što je rezultiralo prisustvom primetnih oštećenja na svim njegovim elementima u vidu pukotina, naslaga prljavštine, polomljenih ploča, staza koje su skoro zatrpane, natpisa na simbolima koji su jedva ili potpuno nevidljivi i dr.
Radovi obnove su obuhvatali čišćenje naslaga i nečistoća sa mermerne ploče postavljene na ulazu u groblje,saniranje svih oštećenja i čišćenje od nečistoća na spomeniku, kao i na spomeniku na izlazu iz groblja, čišćenje teksta i aplikacija na spomeniku i ukoliko se ukaže potreba njihovog produbljavanja, saniranje postojećih klupa od kamena, popunjavanje pukotina i rekonstrukcija kamena na mestima oštećenja, dopremanje i montažu novih klupa na mestima gde su nekada postojale. Takođe je predviđeno i čišćenje nadgobnih spomenika od crnih naslaga, nečistoće i lišajeva, sa zapunjenjem pukotina i rekonstrukcijom kamena na mestima oštećenja. Na kraju je izvedena konačna površinska zaštita svih nadgrobnih spomenika i spomenika na ulazu i izlazu iz groblja, adekvatnim sredstvom na bazi silana, za zaštitu i održavanje kamena izloženog delovanju raznih atmosferilija, i čišćenje centralnog platoa za postavljanje cveća u svih staza u okviru groblja, odnečistoće trave i zemlje nanete preko istih, samopunjavanja fugni u delovima gde se ukaže potreba.
Utvrđeno je, prilikom čišćenja spomenika, da ne treba, kako je u predmeru radova navedeno, farbati slova na spomenicima u crnu boju, jer ona nisu ni bila farbana, osim na par spomenika koje su naknadno ofarbali verovatno članovi porodice stradalog što nije u skladu sa autorskim delom. Slova su samo bila uklesana, što je i potvrdio autor Sava Halugin, a i na licu mesta je utvrđeno nakon čišćenja spomenika.
Radovi su započeti dana 07.09.2020. godine, a završeni su 24.10. 2020. godine.
Potpredsednica Vlade Srbije i ministarka kulture i informisanja Maja Gojković, u prisustvu Dalibora Rožića, člana Gradskog veća za kulturu i mr Siniše Jokića, direktora Zavoda, obišla je Petrovaradinsku tvrđavu sa podgrađem. Na kapitalnom projektu obnove ovog kulturnog dobra od velikog značaja radi se od 2016. godine, i do sada je uloženo 500 miliona dinara, rekao je Jokić i izrazio zahvalnost svim učesnicima u projektu jer su rezultati više nego vidljivi. „Obnovljeno je skoro celo podgrađe Petrovaradinske tvrđave, svi ciljni objekti i nastavićemo da obnavljamo i ostale prostorne celine tvrđave, kao i druge delove grada jer je to naše kulturno nasleđe“, izjavio je direktor Zavoda.
Za nastavak projekta Ministarstvo kulture i informisanja je u budžetu za 2021. godinu izdvojilo 300 miliona dinara, istakla je ministarka. Sredstva će biti uložena u obnovu više objekata kao što su Duga kasarna, Bastion sv. Leopolda, Jednostavna kasarna i pet tvrđavskih kapija.
„Ubeđena sam da će i ova sredstva biti utrošena na pravi način i da će Novi Sad dobiti novi deo o kojem godinama maštamo svi mi koji smo iz ovog grada, ali i da će postati deo grada koji će privući, kako novosađane tako i turiste iz celog sveta kada prođe ova pošast koja nas je zadesila sa virusom Kovid 19“, rekla je ministarka Gojković.
Ona je dodala da je spoj kulture i turizma nerazdvojiv i da u Novom Sadu ima mnogo toga da se vidi kada je kultura u pitanju, kao i da tu postoji pravi spoj prošlosti, odnosno kulturnog nasleđa, sa sadašnjošću i budućnošću.
S obzirom da je projakat Evropska prestonica kulture od nacionalnog značaja, Ministarstvo će obratiti posebnu pažnju i unaprediti saradnju sa Gradom Novim Sadom i Fondacijom „Novi Sad – Evropska prestonica kulture“ kako bi 2022. godine opravdali ovu titulu, podvukla je Gojković.
Član Gradskog veća za kulturu Dalibor Rožić je naglasio da im je želja da na najbolji mogući način očuvaju ovo kulturno, istorijsko, graditeljsko i arhitektonsko nasleđe kako bi u narednom periodu postalo kulturno turistički centar oživljen preko kulture i umetnosti.
Prilikom susreta razmatrana je mogućnost za dalja ulaganja u objekte u sklopu ove prostorno kulturno-istorijske celine poput Špilerove kuće, vojnih i sakralnnih objekta.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada obnovio je nadgrobni spomenik novosadkog akademskog slikara Koste Jorgovića (1883-1918), na Uspenskom groblju u Novom Sadu. Uspensko groblje je sastavni deo PKIC od velikog značaja „Groblja van upotrebe“ (Rešenje Gradskog zavoda za obnovu graditeljskog nasleđa i zaštitu spomenika kulture br.01-297/2-84 od 08.decembra 1984. Odluka o utvrđivanju za nepokretno kulturno dobro od velikog značaja „Sl. list Autonomne pokrajine Vojvodine“ br. 25/91).
Grobno mesto sa nadgrobnim spomenikom Kosti Jorgoviću zaštićeno je kao „24 nadgrobna spomenika sa grobnim mestima istaknutih političkih, kulturnih i javnih radnika na Uspenskom groblju u Novom Sadu“, Rešenjem Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, br. 114/68, od 10. aprila 1968.
Postupak obnove spomenika podrazumevao je sledeće :
- Uklanjanje postojećeg opsega koji je bio znatno oštećen, i izrada novog , identičnih dimenzija i materijala kao i postojeći.
- Čišćenje kamena koji je postolje spomenika i njegova zaštita od biljnih i drugih mikroorganizama sredstvima koja neće ugroziti kamen.
- S obzirom da su delovi spomenika bili napukli i odvojeni, svaki pojedinačni deo je očišćen i vraćen, a zatim učvršćen ankerisanjem kako ne bi došlo do ponovnog odvajanja.
- Tekst na spomeniku je osvežen, odnosno slova su dublje uklesana i obojena bojom kojom su bila obojena prilikom postavljanja, kao i druga klesana dekoracija (venac i druga rezbarija)
- Fotografija je očišćena i zaštićena od daljeg propadanja.
- Spomenik, odnosno kamen je zaštićen tako što je premazan sredstvima koja sprečavaju dalje propadanje, i prodiranje kiše, vlage i ostalih spoljašnjih faktora koji bi mogli prouzrokovati degradaciju kamena.
Obnovljen spomenik
U narednim danima, Umetnička radionica Stanišić sa Čeneja izvršiće izmenu imena upisanog na Spomenniku žrtvama racije u Novom Sadu. Pogrešno upisano Sava Jovičić biće ispravljeno u Sava Jovičin. Konzervatorski nadzor vršiće konzervatori Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada počinje sa radovima na obnovi spomenika Feliksa Perčetića na Katoličkom groblju, u Novom Sadu (sastavni deo prostorno kulturno-istorijske celine od velikog značaja Groblja van upotrebe ). Nadzor nad radovima vrše konzervatori iz Zavoda.
Feliks Perčetić je bio ugledni političar u Ugarskoj, rođen 1839. u bogatoj, plemićkoj porodici Perčetić. Novosadski župan postaje 1882. godine. Dao je značajan doprinos obnovi Novog Sada, nakon razaranja 1848. godine. Učestvovao je u obnovi Trga mladenica, koji je u bombardovanju bio potpuno razoren. Na ovom Trgu podiže svoju rezidencijalnu palatu, u stilu klasicizma. Na palati se nalazi grb plemenite porodice kojoj je pripadao. Ovaj objekat danas je poznat kao Matičarsko zdanje i za spomenik kulture je utvrđen 1997. godine. Feliks Perčetić je preminuo u Novom Sadu, 1889. godine.
Spomenik pre obnove
Spomenik nakon izvedenih radova na obnovi
Dan zaštite spomenika kulture i Dan Društva konzervatora Srbije obeleženi su 24. februara 2020. godine, u svečanoj sali Narodne biblioteke, u Beogradu.
Godišnja nagrada Društva konzervatora Srbije pripala je saradnicama Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada, Tatjani Zagoričnik, arhitekti-konzervatoru i Nataši Šijan, arhitekti-konzervatoru. Nagrada je dodeljena za izuzetan doprinos istraživanju, proučavanju i vrednovanju graditeljskog nasleđa čiji je rezultat Studija zaštite Almaškog kraja na osnovu koje je uređena Odluka o utvrđivanju Almaškog kraja za prostorno kulturno-istorijsku celinu.
Autorka Snežana Negovanović
Autorka Snežana Negovanović
Srećan Božić i Novu 2020. godinu želi Vam
Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada
Rodna kuća narodnog heroja Ilije Nešina je utvrđena za spomenik kulture 1980. godine. Kuća se nalazi u Kovilju. Po svojoj strukturi tipična je vojvođanska, seoska kuća. Prostorije se nižu jedna za drugom, a gonk je postavljen sa dvorišne strane. Na uličnoj fasadi su dva prozora i ulazana vrata. Neobarokni zabat je izidan izvan ravni krova koji je pokriven biber crepom.
Konzervatorsko restauratorski radovi na obnovi uličnih fasada na kući su druga faza radova na obnovi objekta. Započeti su 21.08. 2019 i završeni su 11.10.2019. godine. Projekat je uradio Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada, prema uslovima i merama tehničke zaštite Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, Beograd.
Radovi su obuhvatali: obijanje maltera na uličnim fasadama i zidanom bedemu, do zdrave podloge-opeke i ponovno malterisanje obijenih površina sistemom paropropusnih maltera za renoviranje, sanaciju pukotina, izradu novih prozora na fasadi iz ulice Braće Vukov, restauraciju prozora na fasadi iz ulice Ilije Nešina i postojećih ulaznih vrata, zidanje novog bedema iz Ulice Ilije Nešina, izradu i postavljanje dvorišnih kapija i trotoara od opeke duž celog objekta. Izvođač radova je Arhitektura – Proing D.O.O. iz Petrovaradina.
Investitor obnove je Grad Novi Sad. Ukupna vrednost ugovorenih radova je 2.958.333,00 dinara bez PDV-a, odnosno 3.550.000,00 sa PDV-om.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada organizovao je konferenciju za novinare povodom pothranjivanja posmrtnih ostataka jermenske porodice Čenazi i novosadskih Jermena, sahranjenih na prostoru nekadašnje porte jermenske crke u Novom Sadu, u novosagrađenu grobnicu- kosturnicu porodice Čenazi. Molitveni čin blagoslova grobnice služili su župnik Robert Erhart i velečasni Daniel Katačić.
Obred pothranjivanja posmrtnih ostataka obavljen je 25.09. 2019.godine u 11 časova na Bulevaru Mihajla Pupina 4, ispred Banke Intese.
O značaju jermenske zajednice za istoriju Novog Sada i o realizaciji projekta izgradnje kosturnice i sanacije nadgrobnog spomenika porodice Čenazi govorili su mr Siniša Jokić, direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada i Dušan Miladinović, direktor JP Urbanizam.
Zahvaljujemo se svim predstavnicima medija koji su se odazvali našem pozivu.
